Rekabetçi pazarlarda bir işletmenin uzun yıllar ayakta kalabilmesi ve sürdürülebilir karlılığı sağlaması için marka faaliyetleri kadar finansını da iyi yönetmesi gerekir. Karlılığı sağlayan sadece üretim ve hizmet kalitesi değildir; aynı zamanda işletme giderleri ve kaynakların etkin kullanımı bu amaca doğrudan etki eder. İş yönetiminde finansmanın doğru yönetimi için iki ayrı harcama kategorisi vardır: Capex ve Opex.
Capex (Capital Expenditures) yatırım harcamalarını ifade ederken, Opex (Operational Expenditure) daha güncel giderleri yani adı üzerinde operasyonel harcamaları ifade eder. Yatırım harcamaları, operasyonel harcamalara oranla daha büyük bütçeli satın alım kalemlerinden oluşur. Bu kalemler yatırım amaçlı yapılan harcamalar olduğu için uzun vadeli getiriye odaklıdır; bununla birlikte satın alınan ürün ya da hizmet bir mali dönemden daha uzun süre kullanılacağından amortisman giderleri muhasebesi Capex kategorisi altında yapılır. Diğer yandan Opex (Operational Expenditure) bir mali dönem içerisinde yapılan harcamaların muhasebesini ifade eder. Örneğin reklam, seyahat gibi pazarlama harcamaları, ofis sarf malzeme harcamaları, faturalar, kiralanan ve aylık abonelik şeklinde kullanılan araçların ödemeleri, kısaca şirketi işler halde tutan tüm giderlerdir.
Capex ve Opex kavramlarını daha da somutlaştırmak gerekirse;
Satın alınan bir forklift Capex iken forkliftin harcadığı elektrik/mazot Opex’tir.
Fotokopi makinesi Capex iken fotokopi kağıtları ve tonerler Opex’tir.
Bilgisayarlar Capex iken, kullanılan tasarım, grafik, muhasebe, crm, vb. lisanslar Opex’tir.
Fabrika, makine, ekipman, taşıtın mülkiyeti işletmeye ait olacaksa Capex’tir, kiralanacaksa Opex’tir. İş seyahatleri, hammadde ve ara malların tedariki, Ar&Ge ve maaşlar Opex’tir.
Otomobilden örnek verelim; eğer temin etmek istediğiniz şirket aracı 100.000 TL ve 5 adet ise, satın aldığınızda 500.000 TL + Kdv’den bahsediyoruz. Banka kredisi ile alacaksanız faizi ile birlikte çok daha yüksek meblağlara çıkacaktır. İş bu kadarla kalmıyor. Düzenli olarak lastik yenileme, muayene, periyodik bakımlar, kasko ve diğer görünmez masraflar size ait olacağından sadece 500.000 Tl ile harcama bitmiyor. Bu harcama sonunda malın mülkiyeti işletmede kalacağından Capex kategorisine girer.
Eğer bu 5 aracı kiralama yoluna giderseniz bu masrafları araç kiralama şirketi üstleniyor ve siz sadece yakıttan sorumlu oluyorsunuz. Kiralama bedelini de gider olarak gösterdiğiniz için gelir vergisinden düşebiliyorsunuz. Bu tercihiniz de Opex kategorisine girer.
Gelişen teknoloji ile birlikte dijital alanda yapılan sermaye yatırımları daha karlı ve belli avantajlara sahip olması sebebiyle operasyonel harcamalar kategorisine kaymaktadır. Geleneksel fiziki donanım ve yazılımlar artık daha az tercih edilerek SaaS (Software as a Service) modeline geçiliyor. Örneğin şirketinizde kendinize ait bir server varsa bunun bakım masrafları da size aittir ve fiziki bir yer işgal eder. Bunun yerine bulut server tercih ederek hem toplu bir para harcamamış, hem de bakım, onarım ve güncelleme işlerini hizmet sağlayıcıya devretmiş olursunuz.
Capex’in Opex’den daha mantıklı olduğunu söylemek yanlış olur. Nitekim ikisi de detaylı ve dikkatli bir hesap gerektirir. Yapacağınız planlama sonrasında hangi harcama size daha fazla kar sağlayacaksa elbette onu seçmeniz mantıklı olacaktır. Yine otomobil örneğini verelim. Yukarıda örnekte kiralama daha mantıklı görünürken, alacağınız araç 1 adet ise ve 50 bin TL değerinde ise satın almanız uzun vadede daha mantıklı olabilir. Operasyonel harcamalar sürekli para çıkışı oluşturduğundan, yöneticilerin masrafları kalitenin düşmesine sebebiyet vermeden finansı da iyi yönetmesi gerekir. Sermaye yatırımlarında ise yüksek meblağlara ihtiyaç olabilir. 5 ya da 10 yıllık vadede amortismanı da hesaba katarak şirketin menfaatine olan alımlar yaptığınızdan emin olmalısınız.
